به گزارش خبرگزاری تسنیم، پاسخ های ایران به گزارش اخیر آژانس به صورت فنی و تخصصی و با نگاه به فرایند نظارتهای آژانس طی ماههای گذشته و همچنین مراودات، مذاکرات و اقدامات پادمانی و اعتمادساز تنظیم شده اند. در ادامه این عملکرد ایران و تاثیر آن در رویه گزارشدهی مدیرکل آژانس بررسی شده است.
مقدمه
مدیرکل آژانس هرچند در ماههای اخیر تلاش کرده تا دارای رویکردی متعادل و تخصصی (و نه سیاسی) نسبت به برنامه هسته ای صلح آمیز ایران به نظر برسد (و در موارد زیادی نیز این رویکرد را نشان داده است)، اما هرگز از مواضعی که پیش از این در ابهام سازی راجع به برنامه مذکور و فعالیت های ایران ابراز داشته، عقب نشینی نکرده است. البته دو دیدگاه کلی در این رابطه وجود دارد: یک دیدگاه اینست که مدیرکل اساساً نقش خاصی در حل و فصل مساله هسته ای ایران ندارد بلکه هر آنچه را که کلوب قدرت در درون آژانس به وی دیکته کنند، به اجرا در می اورد. از این رو، اگر طی ماههای اخیر تعدیل هائی در مواضع وی و گزارش های دبیرخانه دیده می شود، اساساً نشات گرفته از همان فضای معامله هسته ای ایران و غرب است. شواهد زیادی عملاً این دیدگاه را تائید می کنند به ویژه اینکه نامبرده تنها وقتی حاضر شد در نخستین نشست شورای حکام بعد از تشکیل دولت جدید در ایران از تکرار مواضع تند گذشته دست بردارد که نیم ساعت قبل از آن، مراتب توافق ایران و غرب برای حل این مسائل در سطحی بالاتر و به صورت راهبردی را از مقامات امریکائی استعلام نمود.
از این رو، دیدگاه فوق بر این استدلال تکیه می کند که نمی توان مدیرکل آژانس را عنصری تعیین کننده در حل مساله هسته ای ایران شمرد و هر آنچه وی در گزارش ها ذکر کرده، نه تنها چیزی جز اشاره به اقدامات داوطلبانه و اعتمادساز به عمل آمده از سوی ایران نیست بلکه مراتب قبل از انتشار، با مقامات امریکائی چک شده اند.
اما برداشت دیگر تاکید دارد که در کنار سطح راهبردی حل سیاسی مساله هسته ای ایران، رویکردهای فنی نیز تاثیر دارند و به هر حال، مدیرکل بر اساس تعامل دوجانبه، مسیر تعامل را برگزیده است و فارغ از مسیر ایران و 1+5 نیز می توان با این نهاد بین الملی تعامل نمود و تائیدیه های کافی را در خصوص صرفاً صلح آمیز بودن ماهیت برنامه هسته ای کشور از یک سو و نبود هیچ گونه فعالیت یا تاسیسات هسته ای اظهار نشده در کشور از سوی دیگر کسب کرد.
در هر حال، هر دو برداشت مذکور دارای مستندات و شواهدی مختص به خود بوده، در حال حاضر نیز همزمان دو مسیر تعامل ایران با آژانس و تعامل ایران با گروه 1+5 وجود دارند و بازی در هر یک از این دو میدان، دارای خصوصیات و قواعد مختص به خود است و ایران تا کنون در هر دو صحنه، بازیگری مناسبی را داشته و آژانس در خصوص عملکرد ایران در هر دو محیط مذکور، 5 بار پایبندی ایران به تعهدات حقوقی و الزامات داوطلبانه ناشی از توافق های سیاسی نظیر ژنو و تهران را تائید کرده است. در این برداشت، خشم بازیگران ضدایرانی از این تائیدیه ها، به عنوان یکی از مهمترین قرائن اهمیت راهبردی آنها برای تامین امنیت ملی ایران و تغییر جو فشار و تحریم در محیط بین المللی مورد استناد قرار گرفته است.
در هر حال، ایران بارها پس از انتشار هر یک از گزارش های آژانس، به بررسی مفاد آن پرداخته و نقظه نظرات خود را در رابطه با آنها با دو زاویه دید تشویقی و انتقادی تدوین کرده و در آژانس به عنوان سند رسمی به ثبت رسانده است. دکتر رضا نجفی، نماینده دائم ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی با تنظیم نامه ای خطاب به معاون سیاستگذاری مدیرکل آژانس، یادداشتی توضیحی را همراه با اعلام تحفظ نسبت به برخی از مفاد آخرین گزارش آمانو درباره اجرای پادمان در ج.ا.ایران (گزارش مورخ 23 می 2014) ارسال کرد.
در این نامه و ضمیمه آن، مواضع و خطوط کلان دیدگاه کشورمان در مورد یک گزارش استاندارد و درست پادمانی و عدم انطباق بخش هائی از گزارش آخر آمانو با این استاندارها بیان و تشریح شده است. یادداشت توضیحی مذکور که به عنوان سند 866 آژانس نیز به ثبت رسیده است، نشان می دهد که ایران چه خروجی و نتیجه ای را از اجرای کامل توافقهای دوجانبه اخیر با آژانس و یا توافق با گروه 1+5 (که پایش تعهدات ایران در قالب آن نیز بر عهده آژانس است) انتظار دارد.
بند اول: رویه فعال ایران در واکنش رسمی به گزارش های آژانس بر پایه اصول ثابت
فعال بودن رویکرد ایران در قبال گزارش های دوره ای آژانس راجع به ایران، از ویژگیهای بی نظیر عملکرد و رویه کشور در چارچوب این نهاد بین المللی تخصصی مرتبط با انرژی هسته ای بوده و هست. ایران سالها رویه ارسال یادداشت توضیحی در مورد هر یک از گزارش های پادمانی آژانس را به اجرا درآورده است. ثبات قدم ایران در این زمینه، برایند اصول ثابتی است که ایران در قبال حفظ حقوق هسته ای و تعهدات و مسئولیت های اژانس برابر هر کشور غیرهسته ای به آنها معتقد است.
1- ایران و رویه فعال سندسازی در آژانس
از زمانی که آژانس بررسی مساله هسته ای کشورمان و پادمان را در حالت غیرعادی قرار داده است، ایران هرگز گزارش های مدیرکل را بی پاسخ نگذاشته است. از سال 2004 تا 2014، ایران 54 مورد سند را در دبیرخانه آژانس ثبت کرده به طوریکه در قبال هر گزارش مدیرکل آژانس، یک یادداشت توضیحی (انتقادی، تبینی و اعتراضی) را تدوین و ارسال نموده است. بنا به تقاضای ایران و بر اساس مقررات آژانس، این یادداشت ها نیز تحت عنوان سند رسمی آژانس به ثبت رسیده و مفاد آن در دسترسی همه اعضای آژانس و سایر دولتها و افکار عمومی قرار گرفته اند.
مقایسه محتوای این گزارش ها نشان می دهند که ایران در گذشته اختلاف نظرهای شدیدی با آژانس داشته و سطح اختلافات بسیار گسترده بوده است. اما به مرور، آژانس به ویژه به دلیل حمایت وسیع جنبش عدم تعهد از برخی مواضع ایران، موارد اختلاف را کاهش داده است. با این حال، در برخی از موارد آژانس با تکیه بر نظریه حقوقی خود و تفسیری که از اساسنامه و مقررات عدم گسترش و همچنین موافقتنامه پادمان ارائه کرده است، از موضع خود حمایت نموده و کوتاه نیامده است.
یادداشت توضیحی 4 صفحه ای اخیر نیز که در 13 ژوئن تحویل آژانس شده است، تحت عنوان اینفسیرک 866 به ثبت رسیده و حاوی دیدگاههای ایران در رابطه با بندهائی از گزارش اخیر مدیرکل است. در این رابطه، ایران از تقدیر و تشویق مدیرکل در مورد برخی استنباط ها و اعلام برخی یافته ها در مورد فعالیت های هسته ای کشور نیز اغماض نکرده است. از این رو، در یادداشت توضیحی ایران نوعی احترام دیپلماتیک نیز وجود دارد و اساساً از ادبیات تند پرهیز شده است.
2- اصول ثابت ایران در ارزیابی و نقد گزارشهای آژانس
نکته محرز در ارزیابی یادداشت های ایران، تبعیت آنها از اصولی ثابت است به طوری که همه گزارش ها در این رابطه، برگرفته از اصولی لایتغیر به نظر می رسند. اصول مبنائی و بنیادینی که کشورمان در این رابطه مورد استناد قرار داده است، اساساً برگرفته از راهبرد و تفکر کلان کشور در ارتباط با انرژی هسته ای و نظام بین المللی مرتبط با آن هستند. به طوری که این اصول، در چند دهه گذشته نیز ثابت بوده اند و از این رو، با نظمی منطقی و بر پایه رویکرد مطالبه گری ایران و همچنین نگاه حقوقی به صلاحیت های آژانس و حقوق-تعهدات دولتهای هسته ای و غیرهسته ای عضو این نهاد تخصصی بین المللی ارائه شده اند.
در نگاه مقایسه ای، مبانی و اصول مورد استناد ایران در یادداشت های توضیحی فوق الذکر، اساساً همان مبانی و اصولی هستند که ایران در گذشته نیز بارها بر آنها تاکید داشته است. البته در هر گزارش از جمله گزارش اخیر آژانس، موارد جدیدی نیز وجود دارند که در یادداشت های توضیحی به صورت بدیع مورد اشاره قرار گرفته اند.
بند دوم: جنبه های حقوقی واکنش ایران در برابر گزارشهای مدیرکل
سکوت در برابر آنچه مدیرکل اژانس به برنامه هسته ای ایران یا برخی ابعاد آن منتسب کرده است یا تفسیرهای نهفته در آنها، موجبات تعهدسازی یا تغییر دامنه حقوق ایران خواهد شد و از این رو، واکنش به معنای استفاده از حق ذاتی کشور در جلوگیری از هر گونه پیامد منفی حقوقی این انتساب ها یا تفسیرها خواهد بود.
این یادداشت ها از نظر حقوقی، نگاه متفاوت کشورمان به عنوان یک عضو پادمان را نشان می دهد. بیان این نگاه متفاوت، حق دولت ها بوده و به معنای عدم پذیرش و موافقت ایران به برخی محورها، یافته ها و برایندهائی است که آمانو به لحاظ شکلی یا ماهوی گزارش خود را بدانها متصل نموده است.
هرچند این نگاه متفاوت، فردی بوده و الزاماً بر برداشت جمعی و استنتاج های رسمی آژانس تاثیر نمی گذارد اما با توجه به تاثیر این نگاهها و ترویج آن در میان دیگر اعضای همفکر در آژانس، نه تنها در رویه سازی ها موثر خواهد بود بلکه ایران در مناسبات دوجانبه نیز قادر به استناد نمودن و اصرار بر آنها به منظور اصلاح دیدگاه دبیرخانه آژانس خواهد بود.
به تعبیر دیگر، عملاً امکان محدود کردن آثار حقوقی برداشت ها و یافته های آژانس از طریق اعلام یادداشت توضیحی وجود دارد. یادداشت های توضیحی گاه حالت اعتراضی دارند ولی به اقتضای ضروریات نرمش در روابط بین المللی، عمدتاً این اعتراض ها در لوای تحفظ و اعلام مشروح نقایص یا نادرستی های استنباط شده از عملکرد یا درک آژانس، منعکس می گردد.
بند سوم: نگاهی به 14 محور عمده یادداشت توضیحی 2014 ایران
محتوای یادداشت توضیحی ایران، دارای ابعاد متعدد بوده و می توان آنها را به صورت اختصاری در قالب موارد زیر دسته بندی و خلاصه نمود:
1- تشویق و تائید احراز ماهیت صرفاً صلح آمیز برنامه هسته ای کشور با این عبارت که «مدیرکل یکبار دیگر هم تاکید کرد که اقدامات هسته ای ایران، صلح آمیز و تحت پادمان کامل آژانس است».
2- مواد هسته ای در ایران هرگز از مقاصد صلح امیز منحرف نشده است و تمامی 6 مساله باقیمانده ای که آژانس اعلام کرده بود، بر اساس مدالیته مورد توافق در سال 2007، حل و فصل شد و مراتب توسط مدیرکل رسماً به شورای حکام گزارش گردید. از این رو، آژانس آثار اجرای توافق مذکور را باید در مورد هرگونه ابهام یا اتهام ادعائی در خصوص ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای کشور مدنظر قرار دهد. به واقع، ایران کشوری بوده است که در خصوص بررسی و توافق برای حل مدیریت شده هر گونه اتهام مطروحه در گزارش های آژانس، هراسی نداشته است.
3- ایران در مورد برخی مفاد گزارش حاضر که در گزارش های قبلی هم بوده است، بارها نظرات خود را منعکس نموده اما در خصوص نکات زیر، قویاً تحفظ های زیر را مورد تاکید قرار می دهد:
4- سوابق اجرای کد اصلاحی 3.1 توسط ایران، بر اساس تصمیم داوطلبانه و اختیاری کشور بوده و ایران حق داشته در واکنش به قطعنامه های غیرقانونی شورای امنیت، اجرای آن را معلق نماید. اما کماکان اجرای کد 3.1. غیراصلاحی ترتیبات فرعی پادمان به قوت باقیست و ایران تعهدات خود را بر اساس آن اجرا نموده است.
5- پروتکل الحاقی، یک معاهدات بین المللی دوجانبه است و مادامی که با رعایت اصول قانون اساسی به تصویب مراجع مربوط نرسد، هیچ مرجعی نمی تواند به استناد به مفاد آن، ایران را خطاب تعهدات بین المللی قرار دهد. ضمن اینکه علاوه بر ایران، تا کنون 55 کشور پروتکل الحاقی را تصویب نکرده اند. در نهایت، بی توجهی به اصول پذیرش معاهدات به ویژه اصل رضایت، نقض حاکمیت ملی دولتها خواهد بود.
6- تفسیر مدیرکل آژانس از ماده 2 موافقتنامه پادمان 214 ایران و آژانس، بر خلاف نص صریح آن بوده و نادرست است. برخلاف برداشت مدیرکل آژانس، این موافقتنامه تنها به آژانس اجازه می دهد «اعمال پادمان بر اساس مفاد این موافقتنامه در مورد کلیه مواد چشمه یا مواد قابل شکافت ویژه را راستی آزمائی نماید». از این رو، تفسیر این ماده به «راستی آزمائی عدم انحراف مواد هسته ای از اقدامات اظهار شده (موسوم به صحت اظهارنامه)» و «فقدان مواد یا فعالیت های هسته ای اظهارنشده (موسوم به کامل بودن اظهارنامه ها)، نادرست و بی پایه است و فاقد اساس در حقوق و رویه بین المللی است و مورد قبول و عمل ایران نخواهد بود.
7- قطعنامه های شورای حکام در مورد ارجاع مساله هسته ای ایران به شورای امنیت، ناقض اساسنامه آژانس بوده اند و از این رو، به صورت غیرقانونی و نامشروع صادر شده اند. ایران بارها موضع خود را در این رابطه به صورت مستدل ارائه کرده است. از این رو، تصویب قطعنامه های سیاسی، غیرقانونی و ناعادلانه شورای امنیت نیز که بر همین اساس صورت گرفته اند، فاقد مشروعیت و غیرقابل قبول بوده و هستند. نهایتاً استناد آژانس به این قطعنامه ها و طرح درخواست یا تقاضائی در خصوص آنها علیه ایران، موجه نمی باشد.
8- آژانس در نحوه انعکاس اطلاعات مربوط به پیشرفت های حاصله در اجرای اقدامات پادمانی و اعتمادساز و همچنین آخرین اقدامات متقابل طرفین، نیازی به ذکر کامل جزئیات ندارد و ضمن اینکه بارها ایران ذکر جزئیات کامل یا تفصیلی اطلاعات مربوط به تاسیسات یا فعالیت های هسته ای خود در این گزارش ها را مورد مخالفت قرار داده است. اما مدیرکل همچنان بدون توجه به درخواست های ایران، این رویه را ادامه داده است.
9- با وجود تعهدات آژانس به حفاظت از اطلاعات محرمانه دولت های عضو (مواد 7 اساسنامه و 5 موافقتنامه پادمان) و با اینکه بارها ایران اطلاعات ارائه شده به آژانس را محرمانه اعلام کرده است، اما بازهم آژانس اطلاعات فنی تفصیلی و محرمانه مذکور را در قالب گزارش های خود افشا نموده است.
10- مدیرکل تائید کرده که ایران هفت اقدام تکمیلی را داوطلبانه بر اساس «بیانیه مشترک چارچوب همکاری» تهران انجام داده است. آژانس باید متوجه باشد که در این توافق، تعهد کرده که نگرانیهای امنیتی ایران را مدنظر قرار خواهد داد. اما مایه نگرانی است که برخی تشکل های مدنی و آژانس های جدید اطلاعاتی را به صورت گسترده و به نقل از مقامات ارشد نزدیک به آژانس، منتشر می کنند. از آژانس درخواست می شود که این موضوع را مورد بررسی فوری قرار دهد.
11- توافق ایران و آژانس در مورد 5 گام دیگر چارچوب همکاری که ضمیمه بیانیه مشترک مورخ 21 می 2014 می باشد، فاقد هیچ گونه پانوشتی در سند مذکور می باشد. از این رو، پانوشت های 55 و 56 که مدیرکل در گزارش اخیر ذکر کرده است، فراتر از توافق طرفین بوده و از این رو نمی توانند مبنائی برای کار آتی ایران با آژانس در این زمینه قرار گیرند. به واقع، این تفسیرهای خودسرانه مدیرکل آژانس قابل تعمیم نسبت به ایران نخواهند بود و ایران آنها را که خارج از موافقتنامه هستند، جزئی از موافقتنامه نمی شمارد و در عمل نیز نمی پذیرد.
12- در بیانیه مشترک چارچوب همکاری، ایران و آژانس توافق کردند که «همکاری و گفتگوهای خود با هدف تضمین ماهیت صرفاً صلح امیز برنامه هسته ای را از طریق همه مسائل باقیمانده ای که تا کنون حل نشده اند، تقویت نمایند». این بیانیه هیچ گونه اشاره ای به آنچه که برخی ها به عنوان «ابعاد نظامی احتمالی» یا «مطالعات ادعائی» نام نهاده اند، نکرده است. از این رو، ایران در مورد درج هر گونه تدابیر عملی در این رابطه، به شدت تحفظ دارد. در واقع، ایران اساساً با طرح مسائلی با این نام مخالف است و استفاده از آن در گزارشهای مدیرکل آژانس را نادرست می داند.
13- ایران با روحیه همکاری، اطلاعات و توضیحات لازم را برای ارزیابی آژانس از نیاز یا کابرد های اعلامی از چاشنی های انفجاری بیان داشته است. از این رو، ایران معتقد است که تمامی مسائل باقیمانده در این خصوص، حل و فصل شده اند.
14- ایران انتظار دارد اجرای تدابیر اعتمادساز ناشی از برنامه عمل مشترک ژنو و چارچوب همکاری، به حل همه ابعادمات راجع به اقدامات هسته ای صلح آمیز منتهی شود و اجرای پادمان به حالت عادی درآید.
استنتاج
پاسخ های ایران به گزارش اخیر آژانس، که 14 مورد آن در بالا اشاره شد، به صورت فنی و تخصصی و با نگاه به فرایند نظارت های آژانس طی ماههای گذشته و همچنین مراودات، مذاکرات و اقدامات پادمانی و اعتمادساز تنظیم شده اند. این توضیحات که توسط سازمان انرژی اتمی تهیه شده است، اصلاح آئین گزارش دهی مدیرکل آژانس را درنظر دارد و در خصوص برخی از رویکردهای ناظر بر طرزکار دبیرخانه آژانس و بازرسان و مدیرکل نیز تحفظ ها و اختلاف نظرهائی را بیان می دارد. این نکات که عمدتاً مستدل و متکی به مقررات اساسنامه، موافقتنامه پادمان و موازین حقوق بین الملل عام هستند، مورد توجه اغلب محافل بین المللی نیز هستند. جنبش عدم تعهد نیز بسیاری از محورهای این اصول ثابت ایران و تفسیرها و برداشت های تخصصی از آئین کار بایسته مدیرکل در گزارش دهی های دوره ای را مورد تائید قرار داده و در بیانیه های خود منعکس نموده است.
البته این نگاه متفاوت در مورد مقررات پادمانی و آئین کار آژانس و یا اعتراض به برخی سیاسی کاریها در ارکان آن و یا نسبت به عملکرد مدیرکل در قبال مساله هسته ای کشورمان، که در برخی از موارد نیز جدی و اساسی است، بر فضای همکاری موجود میان ایران و آژانس تاثیر منفی جدی نخواهد گذاشت. بلکه در روند همکاریها نیز ظرفیت استناد به این نگاهها به منظور تعدیل آژانس وجود خواهد داشت کمااینکه در موارد زیادی نیز این امر به صورت عملی و موردی، تحربه شده است.
نهایتاً از نظر حقوقی ارسال این یادداشت ها و ثبت بین المللی آن در دبیرخانه آژانس، به معنای پرهیز از سکوت و نفی رویکرد پذیرشی و تمکینی ایران نسبت به برخی ادعاها، اتهامات و احکامی است که توسط مدیرکل آژانس در گزارش مطرح شده است. ضمن اینکه یادداشت های توضیحی به ویژه در صورتی که به موقع و قبل از برگزاری نشست شورای حکام ارسال شوند، می توانند بر فضای تصمیم گیری های شورا در این رابطه نیز تاثیرگذار باشند.
البته به نظر می رسد که در کنار پاسخ رسمی به گزارش های آژانس سازمان انرژی اتمی و وزارت امور خارجه می توانند (بلکه بهتر است) نخبگان و مجامع تخصصی داخلی و خارجی را در رابطه با بررسی دیدگاههای ارائه شده و همچنین نقد و بررسی اصول و معیارهای گزارش دهی مدیرکل آژانس و همچنین بررسی مقایسه ای طرز تدوین گزارش های ایران با گزارش های دوره ای سایر کشورها طی مقاطع زمانی مختلف را به عمل آورده و در قالب آثار علمی با گرایش های حقوقی و فنی و همچنین رویه های نظارتی سازمان های بین المللی تخصصی تدوین و منتشر نمایند.
هرچند این مطالعات ممکن است از نظر زمانی در میان مدت اثرگذاری قطعی خود را نشان دهند اما در کوتاه مدت نیز در تحلیل ها و تفسیرهای مربوط و واکاوی ایرادهای حقوقی مربوط به صلاحیت آژانس بین المللی انرژی اتمی بسیار حائز اهمیت خواهند بود.
انتهای پیام/.