به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، در تاریخ هر مرز و بوم، چهرههایی وجود دارند که نام آنها در شمار برجستگان تاریخ ثبت شده است. اما تاریخ سرزمین ما نشان داده است که در شناخت اندیشمندان و مصلحان اجتماعی، در بسیاری از موارد، به افراط یا تفریط در غلتیدهایم؛ یا در بزرگداشت آنان چنان قلم زده و سخن راندهایم که راه را بر هر نقد و بررسی سازنده و پر ثمر بستهایم و یا چونان در مذمت آنان کوشیدهایم که یاد و گرامیداشت خصائل پسندیده آنان و آثار گرانقدرشان را فرو گذاشتهایم.
آیتالله شهید دکتر بهشتی، که خود از مشارکتکنندگان جدی و ژرفنگر نهضت احیای اندیشه اسلامی شمرده میشد، از معدود افرادی است که خواستار شناخت واقعیتها بود. بنیاد نشر آثار و اندیشههای شهید آیت الله دکتر بهشتی در کتابی با عنوان «دکتر شریعتی؛ جستجوگری در مسیر شدن» اقدام به گردآوری نظرات شهید بهشتی در خصوص دکتر شریعتی شده است. آنچه در ادامه میآید گزیدهای از مهمترین این نظرات است.
زمینه فکری دکتر شریعتی
دکتر شریعتی نسبت به سن خود انسانی بسیار پر مطالعه و کتاب خوان بود. او خیلی کتاب خوانده بود و خیلی مطالعه کرده بود: در زمینه ادب، فرهنگ و تمدن بشری، در زمینه مکتبهای اجتماعی و جامعه شناسی نو و رابطه آنها با میراث گذشته، در زمینه تاریخ و در زمینه اسلام؛ اما نه در خطی که در حوزههای اسلامی به عنوان خط احتهاد دنبال میشود، بلکه در خط یک انسان متولد شده در خانه مطالعات اسلامی (در خانه استاد شریعتی)، در خانه ای که چشم فرزند به کتابخانه پدر گشوده شد و خود را با انبوهی از کتب قرآن، تفسیر، تاریخ، حدیث و کتابهای دیگر مواجه دید و نزد پدر درس آموخت.
او در خانهای به دنیا آمد که خود به خود با فرهنگ قرآن و حدیث و با مکتب اسلام و معارف اسلام آشنا میشود، کتابهایی که میخواند و بحثهایی که میشنود، اسلامی است. به سمت مطالعه تمدن و تاریخ و جامعه شناسی، یعنی رشتههای نو میرود، اما با این زمینه که با هر اندیشه نو در این فرهنگ نو غربی برخورد میکند، یک سوال برایش پیدا میشود: «رابطه آن با اسلام چیست؟». مطالعات دکتر به طور طبیعی مطالعات تطبیقی، مقایسهای، کمپراتیو و مقارنهای از آب در میآید.
شریعتی در لبه پرتگاه
من هم معمولا با صراحت بیان میکردم که دکتر یک قریحه شرسار سازنده و آموزنده است؛ خطا، اشتباه و لغزش در کار او هست و نمیتواند نباشد اما هیچ کس حق ندارد به خاطر این اشتباهها و لغزشها، ارزشهای عالی و سازنده او را نادیده بگیرد چه رسد به اینکه به او حمله کند.
دکتر از دید من، از اندیشه آمیخته به مکتبهای اروپایی و نو، یا عرفان ایران زمین و هند، یا آمیزههای دیگر، همواره به سوی شناخت اسلام زنده سازنده پیش برنده خالصتر حرکت میکرد و این حرکت مرهون ذهن وقاد، قریحه سرشار، روح تشنه، دل جستجوگر و تلاش کمنظیر شبانه روزی او در راه فهمیدن و فهماندن بود.
از آنجا که دکتر یک پویش و یک حرکت بود، طبیعی است که در اندیشهها و کارهایش موارد متعددی وجود داشته باشد که از دیدگاه صاحبنظران اسلامی مردود بود، یا حتی پایههای اصیلی نداشت.
فروتنی در مقام یک جستجوگر
من با دکتر قبلا در ایران، پیش از آنکه از ایران برود، آشنایی نداشتم. بعد مختصری با نوشتههایش آشنا شده بودم و اخیراً یکی دو بار در مشهد و چند بار در تهران با او مانوس بودم، اما یک دیدار تنهایی دو – سه ساعته در آخرین رمضان حسینیه ارشاد با او داشتم و توانستم دکتر را در آن دیدار دو- سه ساعته بیش از هر برخورد دیگر بشناسم.
دلسوزانه به دکتر گفتم برادر عزیز، میبینی چقدر سازنده و پر اثری، دریغمان میآید که میدان این سازندگی با این هیاهو ها و جریانها محدود بشود؛ فکری باید کرد. گفت موضوع چیست؟ گفتم مسئله این است که در بعضی از سخنرانیها و نوشته ها چیزهایی هست که به هیچ عنوان قابل دفاع و توجیه نیست، مخالفان همینها را دست میگیرند و میتازند، حالا ما در شرایطی هستیم که اگر بشود زمینه این دست گرفتن و تاختن را از بین ببریم خیلی بهتر است. گله کرد. گفت گله من از شماهاست. گفتم خوب گله کن! گفت من علاقهمندم این سخنرانیها و بحثها در همفکریی که شما میتوانید بکنید پختهتر بشود، بگیرید، بخوانید، اگر به نظرتان میآید که باید در جایی تجدیدنظر کرد تجدیدنظر و بعد گفته شود. گفتم حتی در سخنرانیهایی که هنوز ایراد نشده؟ گفت بله، حتی در آنها. من این کمال انصاف و تواضع و فروتنی را که شان یک انسان کنجکاو است، با صداقت تمام، آن روز در دکتر یافتم.
در آن روز من احساس کردم دکتر اول به عنوان یک انسان جستجوگر با مسئله برخورد میکند و میخواهد خودش بفهمد، بعد میآید نتیجهای را که میگیرد به مردم عرضه میکند.
نقش شریعتی در تقویت انقلاب
آنچه درباره دکتر باید همیشه منصفانه داوری شود، نقش موثر او بود در بازگشت نسل حوان به خویشتن و اسلام خویشتن و اینکه این نسل بار دیگر هویت خودش را در اسلام باز بیابد.
دکتر در توسعه و تقویت شور انقلابی جامعه ما، به خصوص نسل جوان، تاثیر بسزایی داشت و توانست قلب و احساس و ذهن جوانهای ما را برای درک پیامهای امام آمادهتر و به فهم و پذیرش این پیام های انقلابی نزدیکتر کند.
یادم میآید مرحوم دکتر یک وقت میگفت من هر وقت سخنی برای گفتن دارم میآیم حرف میزنم، هر وقت حرفی برای گفتن ندارم از من برای سخنرانی دعونت نکنید.
انتهای پیام/