به گزارش گروه بینالملل خبرگزاری تسنیم، سفر رسمی «الهام علیاف»، رئیسجمهور آذربایجان، روز دوشنبه به قزاقستان با مجموعهای از دیدارهای سطح بالا و یک تغییر سیاست قابل توجه آغاز شد: باکو تمامی محدودیتها برای ترانزیت کالا به ارمنستان را لغو میکند. این اقدام که در جریان گفتگوهای مشترک با «قاسم جومارت توکایف»، رئیسجمهور قزاقستان در آستانه اعلام شد، یکی از ملموسترین ژستهای منطقهای از زمان پایان جنگ دوم قرهباغ محسوب میشود.
این سفر با مراسم استقبال رسمی در کاخ ریاستجمهوری آکوردا در آستانه آغاز شد، جایی که رؤسای جمهور، قاسم جومارت توکایف و الهام علیاف، از گارد احترام سان دیدند و سپس گفتگوهای دوجانبه را برگزار کرده و ریاست دومین نشست شورای عالی بین دولتی قزاقستان و آذربایجان را بر عهده گرفتند.
علیاف در یک نشست خبری مشترک پس از این دیدار تأیید کرد که: «تمامی محدودیتها برای ترانزیت کالا از آذربایجان به ارمنستان و از کشورهای ثالث به ارمنستان از طریق خاک آذربایجان لغو شده است.» اگرچه هیچ توافق رسمی روز دوشنبه امضا نشد، اما این اعلامیه به عنوان یک اقدام اعتمادساز در لحظه دیپلماسی محتاطانه در قفقاز جنوبی تلقی میشود.
توکایف از این تحول استقبال کرد و بر اهمیت گسترش همکاری بین قزاقستان و آذربایجان در بخشهای کلیدی مانند حملونقل و انرژی تأکید کرد.
روابط در مسیر راهبردی؛ تمرکز بر «کریدور میانی»
سفر علیاف در حالی صورت میگیرد که قزاقستان و آذربایجان در حال گسترش همکاریها در زمینههای متعدد، از جمله راهآهن، بنادر، زیرساختهای دیجیتال و انرژی هستند. مذاکرات روز دوشنبه منجر به چندین توافق جدید و اعلام پروژههایی شد، از جمله تعهد به گسترش جریان بار در امتداد «مسیر حملونقل بینالمللی ترانس-خزر» (کریدور میانی)؛ یک شبکه لجستیکی که چین را از طریق آسیای مرکزی، دریای خزر و قفقاز جنوبی به اروپا متصل میکند.
از زمانی که جنگ روسیه و اوکراین در سال 2022 مسیرهای تجاری زمینی تثبیتشده را مختل کرد، اهمیت این کریدور افزایش یافته و آستانه و باکو خود را به عنوان بازیگران کلیدی در یک شبکه لجستیکی بازآراییشده اوراسیا که خاک روسیه را دور میزند، تثبیت کردهاند.
توکایف در سخنرانی خوشامدگویی خود، سفر رسمی علیاف را دارای «اهمیت حیاتی برای توسعه بیشتر مشارکت راهبردی ما» توصیف کرد.
توکایف این رابطه را «دارای ماهیت متحدانه» خواند و آذربایجان را «یک قدرت منطقهای که اقتدار خود را در صحنه بینالمللی تقویت کرده است» نامید.
وی تأکید کرد که توسعه همکاریهای چندجانبه «همچنان یک اولویت است» و مشارکت تجاری، اقتصادی و سیاسی را اهداف کلیدی برشمرد.
توکایف اظهار داشت: «آذربایجان کشوری ویژه برای قزاقستان، یک دولت برادر است. ما توسط ریشههای تاریخی مشترک، میراث غنی معنوی و فرهنگی، و در نهایت، ذهنیت و نگرش مشترک نسبت به تحولات، متحد شدهایم. بر این اساس مستحکم، ما با موفقیت در حال توسعه همکاریهای چندجانبه خود هستیم.»
علیاف نیز به نوبه خود از اصلاحات سیاسی و اقتصادی جاری قزاقستان تمجید کرد و گفت کشورش «به طور کامل از مسیر مدرنیزاسیون توکایف حمایت میکند» و هدف آن «تقویت همکاری در همه زمینهها» است.
در تحولی مرتبط، انتظار میرود شرکت دولتی انرژی آذربایجان (سوکار) و صندوق ثروت ملی قزاقستان (سامروک-کازینا) همکاری خود را در پروژههای انرژی بالادستی و صادرات پتروشیمی تعمیق بخشند، اگرچه هیچ قرارداد انرژی جدیدی روز دوشنبه امضا نشد.
لغو محدودیتهای ترانزیتی ارمنستان: چرا اکنون و در آستانه؟
اعلامیه علیاف در مورد محدودیتهای ترانزیتی – که در آستانه و نه در باکو اعلام شد – نهتنها به دلیل محتوای آن، بلکه به دلیل زمانبندی و مکان آن نیز قابل توجه بود.
از زمان پایان جنگ دوم قرهباغ در سال 2020 و عملیات نظامی اخیرتر در سال 2023 که منجر به ادغام کامل قرهباغ کوهستانی در آذربایجان شد، منطقه همچنان متشنج باقی مانده است. ارمنستان، آذربایجان را به محدود کردن ترانزیت و دسترسی متهم کرده بود و نیکول پاشینیان، نخستوزیر ارمنستان، اظهار داشته بود که «آذربایجان میخواهد جادههای ارمنستان برای خودش قابل استفاده باشد، اما همزمان ارمنستان در محاصره باقی بماند.»
به نظر میرسد باکو با لغو علنی محدودیتهای ترانزیتی، در حال ارسال سیگنال آمادگی خود برای عادیسازی تجارت منطقهای تحت شرایط خاص است.
دستور کار گستردهتر منطقهای در چارچوب «سازمان کشورهای ترک»
فراتر از تحولات مربوط به ارمنستان، نشست شورای عالی بیندولتی نشاندهنده مشارکت در حال گسترش میان دو دولتی بود که به طور فزایندهای در مورد تجارت، اتصالات و پیامهای دیپلماتیک همسو هستند. دو طرف دارای روابط فرهنگی قوی بوده و هر دو عضو فعال «سازمان کشورهای ترک» (OTS) هستند که دوازدهمین نشست سران خود را در 6 تا 7 اکتبر 2025 در گابالای آذربایجان برگزار کرد.
در نشست روز دوشنبه، دو رئیسجمهور پیشرفت در انرژی، حملونقل و اتصال دیجیتال را بررسی کردند و بر همکاری در انرژیهای تجدیدپذیر و مدرنیزاسیون صنعتی تأکید کردند و به دولتهای خود دستور دادند تا کار بر روی کابل فیبر نوری ترانس-خزر را برای تقویت پیوندهای دیجیتال بین دو کشور تسریع بخشند.
توکایف خاطرنشان کرد که گردش تجاری دوجانبه در سال 2024 از 550 میلیون دلار فراتر رفته است و افزود که قزاقستان و آذربایجان قصد دارند این رقم را در آینده نزدیک به حدود 1 میلیارد دلار افزایش دهند.
علیاف در سخنرانی خود اظهار داشت که بخش عمدهای از این رشد مورد انتظار ناشی از همکاریهای انرژی، حملونقل و لجستیک خواهد بود.
تمرکز ویژه بر «کریدور میانی» و رفع گلوگاهها
محور اصلی مذاکرات «کریدور میانی» بود که در سال 2023 حدود 2.7 میلیون تن و در سال 2024 حدود 4.5 میلیون تن کالا را حمل کرد، زیرا ترافیک از مسیرهای سنتی شمالی منحرف شده بود. در همین راستا، دو رهبر در ارائه پروژه «توسعه کریدور میانی» شرکت کردند که شامل اطلاعاتی در مورد گامهای افزایش کارایی و رقابتپذیری این مسیر بود.
بر اساس جزئیات ارائه شده در آکوردا، در حال حاضر بار از مرز چین تا بنادر گرجستان در 15 تا 18 روز جابجا میشود و پیشبینیها حاکی از آن است که حجم بار در امتداد کریدور میانی تا سال 2030 میتواند سه برابر شود. این جلسه، تدابیری را برای افزایش کارایی و رقابتپذیری و ارتقای بیشتر نقش این کریدور در شبکه ترانزیتی اوراسیا تشریح کرد.
ارزیابیهای مستقل قبلاً گلوگاههای خاصی را برجسته کرده بودند، از جمله ظرفیت محدود کشتیها و برنامههای زمانی غیرقابل پیشبینی در گذرگاه خزر، محدودیتهای ظرفیت بنادر، اصطکاکهای مرزی/گمرکی و استانداردهای پراکنده که ترانزیت را کند میکند.
پروژه توسعه کریدور میانی بر کار مشترک جاری برای افزایش ظرفیت و کارایی تأکید دارد. گامهای ملموس شامل تأمین مالی و ارتقای زیرساختها است. در 30 سپتامبر 2025، بانک اروپایی بازسازی و توسعه (EBRD) وامی به مبلغ 35 میلیون یورو همراه با کمک مالی احتمالی اتحادیه اروپا برای گسترش مدیریت کانتینر در بندر آکتائوی قزاقستان اعلام کرد.
یک سیگنال حسابشده
در حالی که لغو محدودیتهای ترانزیتی ارمنستان تیتر اصلی بود، دیدارهای روز دوشنبه به تحولی گستردهتر اشاره داشت: یک مشارکت عمیقتر و عملیتر بین دو دولت غنی از انرژی و حیاتی در حوزه حملونقل، در زمانهای از تحولات ژئوپلیتیکی.
آستانه همچنان خود را به عنوان یک بازیگر بیطرف و چندوجهی که با چین، روسیه، اتحادیه اروپا، آمریکا و شرکای منطقهای در تعامل است، معرفی میکند، در حالی که باکو، قزاقستان را به عنوان یک دروازه محوری آسیای مرکزی و شریکی در لجستیک شرق به غرب میبیند.
پیام آستانه - از جمله سیگنال به سمت ایروان - این است که آذربایجان و قزاقستان قصد دارند به شکلدهی مرحله بعدی «کریدور میانی» از طریق سرمایهگذاریهای هدفمند و هماهنگی سیاستها ادامه دهند. اینکه ارمنستان چگونه به گشایش ترانزیتی باکو پاسخ میدهد و اینکه ارتقاء کریدور میانی با چه سرعتی گلوگاهها را برطرف میکند، تعیین خواهد کرد که آیا سال 2025 با شتابی به سمت تنشزدایی منطقهای به پایان میرسد یا با دورهای دیگر از رکود.
انتهای پیام/