مهدی سادات رضوی، پژوهشگر علوم قرآنی، در گفتوگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، با اشاره به جایگاه تذکر در قرآن کریم گفت: مرحله تذکر از عمیقترین منازل سیر انسان در شناخت الهی است و قرآن بر آن تأکید فراوان دارد. تذکر تنها یک یادآوری ساده ذهنی نیست، بلکه حالتی از بیداری دل است که انسان را در میدان مبارزه با نفس و شیطان یاری میدهد.
او با تأکید بر اینکه تذکر نتیجه و میوه تفکر است، تصریح کرد: در سنت عرفانی ما، تفکر مقدمه و تذکر مقصد است. چنانکه خواجه عبدالله انصاری گفته است «تذکر فوق تفکر است، زیرا آن طلبِ محبوب است و این حصولِ مطلوب.» یعنی انسان تا وقتی در مرحله تفکر است، هنوز در پی جستوجوست، اما با رسیدن به تذکر، در آستانه حضور قرار میگیرد.
سادات رضوی در توضیح معنای لغوی این واژه افزود: ریشه تذکر از ماده «ذکر» گرفته شده که در زبان عربی به معانی متعددی چون یادآوری، گفتن، اندیشیدن و حتی قدرت و پند آمده است. اما در بافت قرآنی، هر بار که این واژه به کار رفته، معنایی ژرفتر یافته است.
او با اشاره به گستره معنایی ذکر در قرآن اظهار داشت: بر پایه پژوهشهای لغوی و تفسیری، این واژه در قرآن در 18 معنا بهکار رفته، از جمله عمل صالح، یاد خدا در دل و زبان، قرآن، وحی، آگاهی، پند، نماز و حتی پیامبر (ص). با این حال اگر همه آیات را در کنار هم ببینیم، درمییابیم که جوهره ذکر، همان ارتباط آگاهانه و عاشقانه بنده با عظمت پروردگار است.
او در ادامه گفت: در ساحت ارتباط از پایین به بالا، یعنی از خلق به خالق، ذکر به معنای یاد عظمت الهی در حالت خوف و خشیت است. این یاد، حصاری برای دل مؤمن میشود تا گنجینه ایمانش از دستبرد شیطان در امان بماند.
این پژوهشگر قرآنی با استناد به سخنان امیرالمؤمنین امام علی (ع) گفت: در احادیث متعددی ذکر به عنوان سپری در برابر شیطان معرفی شده است. از جمله حضرت فرمودند: «ذکرُ اللهِ مطردةُ الشیطان؛ یاد خدا، شیطان را میراند.» یا در حدیثی دیگر میفرماید: «ذکرُ الله رأسُ مالِ کلِّ مؤمنٍ» یعنی یاد خدا سرمایه اصلی هر مؤمن است و سود آن، سلامت از وسوسه شیطان است.
سادات رضوی ادامه داد: بر همین اساس، یاد الهی نه تنها ابزار تقرب به خدا، بلکه عامل مصونیت روحی و روانی انسان است. قرآن نیز بارها بر همین حقیقت تأکید کرده است، آنجا که میفرماید: «أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ». (سوره رعد؛ آیه 28)
او با بیان اینکه سرچشمه ذکر، علم و حکمت است، خاطرنشان کرد: اهل ذکر در قرآن همان عالمان و صاحبدلان هستند. خداوند در سوره زمر، آیه 9 میفرماید: «قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتذکر أُولُو الْأَلْبَابِ». این آیه نشان میدهد که تنها صاحبان خرد ناب، یعنی اولواالالباب، میتوانند به مرحله تذکر حقیقی برسند.
این محقق در تبیین معنای «اولواالالباب» گفت: لبّ در لغت، به معنای خالص هر چیز است. پس اولواالالباب کسانی هستند که دلشان از غفلت و آلودگی پاک شده و به نور معرفت الهی روشن شده است. آنان همان صاحبدلان مؤمن و متقی هستند که نه تنها اهل عقل نظری، بلکه صاحبان عقل ایمانیاند.
او تأکید کرد: بنابراین عقل، حکمت، ایمان و تذکر، همگی در قلب مؤمن جمع میشود و قرآن نیز تصریح دارد که تنها این صاحبدلاناند که به تذکر واقعی میرسند؛ چنانکه میفرماید: «إِنَّمَا یَتذکر أُولُوا الْأَلْبَابِ».
سادات رضوی با اشاره به نقش کاربردی تذکر در زندگی امروز گفت: در جهانی که هیاهو و غفلت بر انسان سایه افکنده، بازگشت به ذکر و تذکر، نوعی بازگشت به آرامش، حکمت و حضور است. یاد خدا، تکراری زبانی نیست بلکه حضور قلبی و نوری است که انسان را از تاریکی نفاق و اضطراب به ساحل اطمینان میرساند.
انتهای پیام/