گروه فرهنگی خبرگزاری تسنیم – مریم مرتضوی: درک جایگاه زن در جامعه، به ویژه در فضای اسلامی، مستلزم بازگشت به قرآن کریم است. حضرت زهرا (س) که در تمامی بُعدهای زندگی خود مظهر تجلی آیات الهی بود، سیره زندگیاش را بر محور کلام ربانی استوار کرد. نگاه قرآن به زن، نگاهی استوار بر کرامت انسانی و وظیفهپذیری است، نه بر محرومیت یا انزوا. قرآن نه تنها مانع از حضور زن در جامعه نیست، بلکه در شرایط خاصی، آن را مقتضی و حتی متعین میداند، مشروط بر رعایت ضوابطی که از ذات آیات الهی استنباط میشود.
این ضوابط، فراتر از قید و بندهای ظاهری، جهتدهنده نحوه تعامل زن با جامعه هستند. اولین این اصول، مبتنی بر «ضرورت» است، به این معنا که در صورت نیاز و فقر، و هنگامی که زن فاقد سرپرست خانواده باشد، دخالت او در عرصه اجتماعی نه تنها مجاز، بلکه مستند به سنت کتاب و سنت است.
قصه دختران حضرت شعیب (ع) که به دلیل ناتوانی پدر سالخوردهشان در چوپانی، مجبور به حضور و کار در فضای عمومی شدند، بیانگر این اصل است که اسلام هرگز زن را از همراهی با جریانهای اجتماعی محروم نکرده، بلکه چارچوبهایی ایمن برای این حضور در نظر گرفته است.
این دیدگاه هیچگونه گرایشی به تحمیل ایزولهسازی ندارد، بلکه ماهیت آن تنظیمگری است. بنابراین نباید در برابر نیازهای اجتماعی، به ویژه در جوامع پیچیده معاصر دستپاچه شد؛ بلکه باید با الهام از رویکرد قرآنی، راههایی پیشگامانه و همزمان با اصول دینی، برای مشارکت زنان طراحی کرد.
اینگونه است که میتوان فاصله میان اصول اسلامی و واقعیتهای روز را پر کرد، بدون آنکه به حریم ارزشهای شرعی خدشهای وارد شود.
چهار اصل قرآنی؛ چارچوبهای فعالیت زنان در جامعه
قرآن کریم، در عین تأکید بر مشروعیت حضور زن در فضای اجتماعی، چهار اصل بنیادین را برای این حضور ترسیم کرده است که هر یک، گواهی بر دقتِ نگاه اسلام به حفظ کرامت و امنیت زن است.
اصل اول، همان «ضرورت» بود که در آن، نیاز محسوس اجتماعی یا خانوادگی، زمینه مشروعیت حضور زن را فراهم میآورد. اما این حضور، در چارچوبی منفرد نیست.
بلکه اصل دوم «همگروهی» و «حضور گروهی» است. دختران شعیب (ع) به صورت دستهجمعی و در کنار یکدیگر به کار مشغول شدند، نه به تنهایی. این رویکرد نشان میدهد که حضور زن در جامعه، اگر منزوی و بدون پشتوانه باشد، در معرض آسیبهای متعددی قرار میگیرد.
اصل سوم «عدم اختلاط آزادانه زن و مرد» در محیطهای کاری و عمومی است. اسلام حضور مشترک زن و مرد را تنها در قالبهای محدود و با رعایت ضوابط شرعی میپذیرد. در این چارچوب، زنان میتوانند مشاغلی را بر عهده بگیرند بدون آنکه در معرض تنشهای جنسی یا ناامنیهای اخلاقی قرار گیرند. این اصل، هیچگونه افتخارزدایی از زن نیست، بلکه تلاشی هوشمندانه برای نگهداشت محیطی سالم و دور از تماسهای نامناسب است.
چهارمین اصل «نظارت خانوادگی» است. به این معنا که فعالیت زن در بیرون خانه باید تحت نظارت و حمایت قانونی و معنوی پدر یا همسر انجام گیرد. این نظارت، هیچگونه دخالت آزاردهندهای نیست، بلکه نوعی همراهی و حمایت است که از انحراف جلوگیری میکند.
این چهار اصل در کنار هم، همان ساختاری هستند که سیره حضرت زهرا (س) را در عرصههای اجتماعی و سیاسی نیز تبیین میکنند؛ سیرهای که همیشه با رعایت این ضوابط، در کنار فعالیتی پویا و مؤثر، جلوهگر شده است.
حضرت زهرا (س)؛ الگوی حضور زن در بحرانهای اجتماعی
در روایات و سندهای تاریخی، دیده میشود که حضرت زهرا (س) در شرایط بحرانی، مانند جنگهای اولیه اسلام، حضوری فعال داشتند. ایشان با همتی بینظیر، در میان مجروحان حضور یافتند و از زخمخوردهها پرستاری کردند.
این اقدام نه تنها نشانه همدردی و مهربانی، بلکه بیانگر آمادگی ایشان برای گامبرداری در فضای اجتماعی در شرایط ضرورت است. با این حال، این حضور هرگز خارج از چارچوب اصول قرآنی نبود و همیشه با رعایت حجاب، عفاف و فاصله لازم از مردان نامحرم همراه بود.
رسول اکرم (ص) به گونهای عمل کرد که در تقسیم کار میان حضرت امیرالمؤمنین امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س)، وظایف داخلی خانه را به حضرت زهرا (س) سپرد و کارهای بیرونی را به امام علی(ع). در این راستا، حضرت فاطمه (س) فرمودند: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الّذِی لَمْ یَجْعَلْ لِی خُرُوجًا إِلَی الْأَسْوَاقِ وَ لَا مُخَالَطَةً لِلرِّجَالِ». این سخن، بیانگر این حقیقت است که ایشان دلسوزانهتر از هر کسی، به حفظ حریم اخلاقی و شرافت زنان توجه داشتند و در عین حال، در شرایط ضرورت، از ایفای وظیفه اجتماعی خود غفلت نکردند.
این رویکرد، درسی عمیق برای زنان امروزی است: حضور در جامعه باید هوشمندانه و مبتنی بر ضرورت باشد، نه بر اینکه هرگونه تعاملی با جامعه، به خودیخود مطلوب باشد. زن مسلمان نباید میان دو افراطِ «انزوا» و «حضور آزاد» گیر کند، بلکه باید مسیر میانه اسلامی را طی کند؛ مسیری که نه تنها از ارزشها دریغ نمیکند، بلکه آنها را در جهان عمل، زنده نگه میدارد.
دفاع از ولایت؛ اوج سیاستگری فاطمی
شاید بتوان گفت که اوج مبارزه سیاسی حضرت زهرا (س)، به هنگام دفاع از ولایت و حق غصبشده فدک نمایان شد. در این مقطع حساس، ایشان نه تنها به عنوان یک زن، بلکه به عنوان نمادی از عدالتطلبی اسلامی، پا به میدان گذاشتند. سخنان غرّای ایشان در مسجد، که با پردهای میان خود و مردم برگزار شد، نشان میدهد که حضور سیاسی زن در جامعه، تنها زمانی حاصل میشود که همراه با حفظ کرامت و حریمهای شرعی باشد.
در این سخنرانی، حضرت نه تنها حق مالکیت خود را مطرح کردند، بلکه جایگاه خاندان نبوت و حق ولایت امام علی (ع) را با لحنی جریانساز، روشن کردند. این امر نشان میدهد که اگر حق و عدالت در خطر باشد، حتی یک زن نیز موظف است که صدای حق را بلند کند. این نه تنها جایز است، بلکه در بسیاری از موارد، واجب و لازم میشود.
حضرت فاطمه زهرا (س) در این مسیر، هیچگاه از جان، فرزند یا آرامش خود دریغ نکردند و آمادگی داشتند که حتی در راه دفاع از حق، کشته شوند. این سطح از ایثار،فراتر از یک کنش سیاسی، نمادی از وفاداری به عدالت الهی است. بنابراین،سیره سیاسی ایشان، نه تنها برای زنان، بلکه برای همه مسلمانان، درس بزرگی در مقاومت در برابر ظلم و دفاع از حق است.
سیره فاطمی؛ الگوی جامع و جاودانه برای حضور زن در جامعه
در مجموع، سیره حضرت فاطمه زهرا (س) زندهترین تجسّم اصول قرآن کریم است. ایشان همزمان زن خانهدار، مادر فداکار، مربی زنان، داعیه عدالت و رهبر مبارزه سیاسی بودند. این ترکیب ظریف و هوشمندانه نقشها، به وضوح نشان میدهد که اسلام زن را نه در خانه محدود، و نه در جامعه بیضابطه، بلکه در فضایی متوازن و اصولی میخواهد.
بنابراین، سیره ایشان نه تنها برای عصر خود، بلکه برای هر زمانی «حجت» است؛ حجتی که بدون اغراق و افراط، راه را برای زن مسلمان هموار میکند تا در جامعهای پیچیده، همزمان با حفظ ارزشها، بتواند حضوری مؤثر و پُرثمر داشته باشد.
این میراث فاطمی فراتر از یک سابقه تاریخی، دعوتی به ساختن آیندهای هوشمندانه، درخشان و اسلامی برای زنان است؛ آیندهای که در آن عدالت، عفاف، دانش و مسئولیتپذیری، شاخصترین ویژگیهای حضور زن در جامعه خواهد بود.
انتهای پیام/