گروه فرهنگی خبرگزاری تسنیم: در میان وقایع تلخ و درخشان صدر اسلام، خطبه فَدَکیّه حضرت فاطمه زهرا(س) جایگاهی بیهمتا دارد. نه تنها به خاطر بلاغت و فصاحت بینظیر آن، بلکه به دلیل آنکه در آن حقیقت تاریخ، معارف دین و مسئولیت اهل بیت(ع) در برابر گمراهی و انحراف امت، به صورتی جامع و متقن بیان شده است.
این سخن ناب معصوم، تبیینی استراتژیک از جایگاه امامت، توحید و نقش هدایتگران الهی در ادامه مسیر پیامبر اسلام (ص) است. در این خطبه، اولین شاهد دیداری از تاریخ واقعی سالهای پس از رحلت پیامبر (ص) با صدایی آسمانی و قلبی زمینی، به گوش میرسد.
اگر بخواهیم خطبهای را بیابیم که همزمان هم تاریخ را ثبت کرده، هم عقیده را تبیین کرده، هم حق را مطالبه کرده و هم امت را نصیحت کرده باشد، باید به سراغ خطبه فدکیه برویم. این سخن ناب، به شهادت منابع معتبر شیعه و اهل سنت، از جمله «بلاغات النساء»، به خوبی تأیید و نقل شده است. و از آنجا که سند نقل آن صحیح و محتوای آن نیز عمیقاً الهی و مطابق با منطق کتاب و سنت است، نشانههایی از صدور آن در حیطه عصمت و وحی محسوب میشود. این خطبه، در واقع، یک بیانیه الهی - انسانی در بحرانترین لحظات تاریخ اسلام است.
معارف الهی در کنار مطالبه حق: چرایی این ترکیب هوشمندانه؟
در آغاز خطبه، حضرت زهرا (س) با این جمله عمیق آغاز میکنند: «وَ أَشْهَدُ أَن لَا إلَهَ إلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَریكَ لَهُ، كَلمَةٌ جُعَلَ الْإخْلَاصَ تَأْویلَهَا ».
این جمله، تنها یک اقرار عبادی نیست؛ بلکه پایه فلسفی تمام استدلالهای بعدی خطبه است. آن حضرت با تأکید بر اینکه اخلاص، تأویل شهادت به وحدانیت خدا است، این نکته را در میان میگذارد که هر انحرافی در جامعه، ریشه در عدم اخلاص دارد؛ و هر ظلمی، در نهایت، نوعی شرک در عمل است.
درک توحید، نه صرفاً در دل، بلکه در عقل و فکر جامعه، همان چیزی است که مانع از جانبداریهای عاطفی و سیاسی خودخواهانه میشود.
این رویکرد نشان میدهد که مشکل پس از رحلت پیامبر (ص)، فقط یک اختلاف سیاسی نبوده، بلکه یک انحراف عقیدتی-وجودی بوده است. کسانی که در غصب خلافت امیرالمؤمنین امام علی (ع) نقش داشتند، در واقع قلبشان از اخلاص خالی بوده و بنابراین نتوانستهاند پیوند حقیقی خود را با کلمه توحید حفظ کنند. از این رو، تبیین اصول دین توسط حضرت زهرا (س) یک استراتژی هوشمندانه برای ریشهیابی بحران جاری در امت است.
فدک، نماد ولایت است
بسیاری گمان میکنند خطبه فدکیه، تنها درباره یک زمین یا مال مروج است؛ اما این دیدگاه، سطحی و کاسته است. فدک در کلام حضرت فاطمه (س) نمادی از حق الهی، مشروعیت ولایت و اعتراضی به غصب جایگاه اهل بیت(ع) است.
آن حضرت با مطالبه فدک، فقط درباره یک میراث کلام نمیگویند، بلکه به صورت مستند، حق رهبری معنوی و سیاسی اهل بیت(ع) را در برابر کسانی که آن را به خود اختصاص دادهاند، یادآوری میکنند.
در این خطبه، حضرت فاطمه(س) با استناد به آیات قرآنی، سنت پیامبر(ص) و منطق عقل و عدالت، استدلال میکنند که این امامت و خلافت الهی، همانند نبوت، از جانب خداوند است و منحصراً به کسانی تعلق دارد که خدا آنها را برگزیده است.
این بحث فراتر از یک اختلاف حقوقی است. این یک مبارزه برای بقای صراط مستقیم الهی است. اگر خلافت الهی غصب شود، خلأهایی در جامعه اسلامی پدید میآید که خود سرآغاز فساد، فرقهگرایی و انحراف است. این همان نقطهای است که حضرت فاطمه(س) به آن اشاره میکنند: «و إمامتنا أماناً للفرقة...».
حضرت فاطمه(س): صدایی که امامت را به یاد آورد
در لحظهای که امیرالمؤمنین (ع) با تحمل سکوت عظیمی، برای حفظ وحدت امت تلاش میکرد، حضور حضرت فاطمه(س) در مسجد، با آن خطبهای تند و استدلالی، مانند یک زلزله آگاهیبخش، جامعه را از خواب بیدار کرد.
ایشان نه تنها بر غصب فدک اعتراض کرد، بلکه با بیانی روان و منطقی، ریشه تمام اختلافات را در انحراف از ولایت و امامت معصوم(ع) دانست. این کار، نشاندهنده آن است که مسئولیت هدایت امت، تنها بر دوش مردان نیست، بلکه زنان معصوم نیز در لحظات بحرانی، باید صدای حق را بلند کنند.
یکی از فرازهای نافذ خطبه، زمانی است که آن حضرت میفرماید: «هان ای مردم! بدانید من فاطمهام و پدرم محمّد صلی الله علیه و آله، انتها و ابتدای کلامم یکی است؛ هرگز آنچه میگویم غلط نبوده و آنچه انجام میدهم ظلم نیست.»
این جمله، تأکیدی بر یکپارچگی کلام و عمل اهل بیت(ع) با مأموریت پیامبر (ص) است. این وحدت کلام و عمل، خود گواهی دیگری بر عصمت و مشروعیت ایشان است.
چرایی بلندخوانی در مسجد؟
سؤالی که همواره مطرح بوده این است: چرا در آن لحظه، با وجود حضور امام علی(ع)، حضرت فاطمه(س) وارد میدان شد؟
پاسخ در همین است: چون جامعه، از سکوت امام علی(ع) سوءتفاهم کرده بود و گمان میکرد حق الهی فراموش شده است. اما حق، هیچگاه فراموش نمیشود؛ تنها ممکن است، کسی باید آن را یادآوری کند. حضرت فاطمه(س)، به عنوان دختر پیامبر و مظهر عصمت، این یادآوری را به عهده گرفت. دستور ایشان برای نصب چادر در مسجد، نه تنها نشاندهنده شجاعت و مسئولیتپذیریشان بود، بلکه نمادی از احترام به حریمهای دینی و جنسیتی در حالی بود که حق مطالبه میشد.
این حرکت، هیچگونه انگیزه شخصی نداشت. بلکه در جهت بازگرداندن امت به صراط مستقیم بود. زیرا همانطور که آنحضرت فرمودند: «تمامی ظلمها و فسادهایی که تا به امروز بشریت گرفتار آنهاست، انحراف مردم از صراط مستقیمی است که برای هدایت آنان از جانب خداوند معین شده بود.» و این صراط مستقیم، همان امامت و ولایت اهل بیت(ع) است.
خطبهای که تا قیامت زنده خواهد ماند
خطبه فدکیه، نه یک سخن تاریخی منسوخ شده، بلکه یک راهنمای جاودانه برای تشخیص حق از باطل، توحید از شرک و امامت از خلافت سیاسی است. این خطبه به خوبی به محورهای توحید، نبوت، ولایت، عدالت الهی، مطالبه حق، و دفاع از حریم دین پرداخته است.
بنابراین مطالعه و تأمل در خطبه فدکیه، تنها یک کار پژوهشی نیست، بلکه یک راهگشای عملی برای فهم ریشه بحرانهای کنونی امت اسلامی است. زیرا هر آنچه امروزه ما با آن دستوپنجه نرم میکنیم — از فرقهگرایی تا فقر معنوی، از انحراف سیاسی تا فراموشی عدالت — ریشهاش در همان لحظههای نخست فقدان ولایت جاری بوده است. و حضرت فاطمه (س) با آن زبان بلیغ و قلبی پر از نور، این حقیقت را برای همیشه در تاریخ ثبت کردهاند.
انتهای پیام/