در دهه اخیر کالاهای فراوانی در کنار اسمشان، صفت « لاکچری» را به خود گرفتهاند؛ با این وجود کمتر کسی فکرش را میکرد که روزی لبنیات، یکی از مهمترین بخشهای هرم غذایی نیز این صفت را با خود به یدک بکشد! افزایش شتابان قیمت لبنیات خصوصا از دولت سیزدهم تا به امروز حتی بسیاری از خانوارهای طبقه متوسط را هم مجبور به کاهش مصرف سرانه فرآوردههای لبنی کرده است.
لازم به ذکر است که در میان 11قلم کالای اساسی، سه قلم (شیر، پنیر و ماست) جزو گروه لبنیات هستند؛ همین کافی است تا به جایگاه لبنیات در سبد معیشت خانوار ایرانی پی ببریم و بدانیم که گران شدن این دسته میتواند چه تاثیری بر سفرههای مردم داشته باشد.
امروزه باوجود اینکه نرخ شیر خام مصوب برای امسال 23هزار تومان است، نرخها در بازار لبنیات از آن تبعیت نمیکند؛ صنایع لبنی میگویند که در حالت خوشبینانه شیرخام را کیلویی 35هزار تومان از واحدهای دامداری میخرند و ناگزیر هستند که قیمتها را افزایش دهند؛ در این شرایط مردم ماندهاند و قیمتهایی که روزبهروز، ترسناکتر از دیروز میشوند. در ادامه نگاهی به روند گرانی لبنیات از دولت یازدهم و دهه90 تا به امروز داشتهایم.
نگاهی به آمار تورم در دولتهای یازدهم و دوازدهم
طبق گزارشهای بانک مرکزی، در دولت یازدهم (1392–1392) قیمت شیر پاستوریزه از حدود 178/2تومان در مرداد 1392 به 742/2تومان در آذر 1394 رسید که نشاندهنده افزایش تقریبی 26درصد بود.
ماست غیرپاستوریزه نیز طی همین دوره حدود 29درصد افزایش یافت و قیمت پنیر غیرپاستوریزه از 700/15تومان به 420/21تومان رسید که رشدی در حدود 36درصد را نشان میدهد. همچنین، قیمت کره در این بازه تقریبا دو برابر شد و افزایش 100درصد را تجربه کرد.
این روند صعودی قیمتها در محصولات لبنی تنها محدود به سالهای اولیه دولت روحانی نبود. گزارشها و آمارهای اتحادیههای لبنی و رسانهها نشان میدهند که در سالهای پایانی دوره ریاستجمهوری روحانی، قیمت شیرخام که مهمترین ورودی تولید لبنیات است، بیش از 70درصد افزایش یافت.
این افزایش ورودی باعث شد قیمت محصولات لبنی در بازار تا حدود 50 تا 60درصد بالاتر از قیمتهای قبلی معامله شود.
دولت سیزدهم و انفجار قیمتها
باوجود اینکه تورم محصولات لبنی در دولتهای یازدهم و دوازدهم نیز قابل توجه بود، دولت سیزدهم را باید سرمنشا انفجار قیمت محصولات لبنی دانست؛ زمانی که دولت با دستکاری نرخ ارز آن را به 500/28تومان رساند.
تورم محصولات لبنی کار را به جایی رساند که شیر پاستوریزه تا حدود 265درصد افزایش قیمت نسبت به قبل از شروع دولت داشت و سایر محصولات لبنی بهطور متوسط بین 150درصد تا بیش از 260درصد رشد قیمت تجربه کردند.
بر اساس گزارشهای رسمی و رسانهای، قیمت شیرخام که ورودی اصلی تولید لبنیات است، از حدود 18هزارتومان به 23هزارتومان به ازای هر کیلوگرم افزایش یافت که معادل رشد تقریبی 7/27درصد بود.
این افزایش باعث شد قیمت فرآوردههای لبنی نیز در بازار به شدت صعود کند؛ برای مثال، شیر پاستوریزه یک لیتری حدود 40درصد افزایش یافت و به بیش از 39هزارتومان رسید، پنیر سفید 400گرمی با رشد 36درصد به بیش از 76هزارتومان رسید و ماست کمچرب دبهای 8/2کیلویی حدود 42درصد افزایش قیمت داشت.
دولت مسعود پزشکیان و افزایش قیمتهای پیاپی
در نهایت به سال جاری و دولت چهاردهم میرسیم. تا پیش از پاییز نرخ محصولات لبنی طی دو مقطع زمانی افزایش یافت؛ نخست پس از آغاز سال جدید و بهدنبال افزایش هزینههایی همچون دستمزد، حملونقل، سوخت، انرژی، بستهبندی و توزیع و دیگری از اول خردادماه همزمان با افزایش قیمت شیرخام بوده که این امر در سرانه مصرف اثر مستقیمی داشته است.
این در حالی است که ستاد تنظیم بازار صراحتا اعلام کرده هرگونه افزایش قیمت در شرایط فعلی باید با هماهنگی و دریافت مجوز از مراجع قانونی صورت گیرد.
در همین ارتباط غلامرضا نوریقزلجه، وزیر جهادکشاورزی مدعی شد: در بحث گرانی باید میان کالاهای مشمول ارز ترجیحی که قیمتگذاری آنها قانونی و الزامی است و دیگر کالاهایی که نظارت بر آنها برعهده ستاد تنظیم بازار است، تفکیک قائل شد.
به گفته نوریقزلجه، در حوزه لبنیات چهار قلم اصلی تحت نظارت رسمی هستند و تاکنون افزایش قیمت غیرمجاز در این اقلام گزارش نشده است اما درباره سایر محصولات، برخی شرکتها اقدام به افزایش نرخ کردهاند که این موضوع بررسی و مقرر شد تا قیمتهای غیرمتعارف اصلاح و بازگردانده شود.
برایناساس تصمیمات لازم در جلسه ستاد تنظیم بازار اتخاذ و به شرکتهای متخلف ابلاغ شده تا ضمن بازگرداندن قیمتها از ادامه تخلفات جلوگیری شود.
زمزمه شیوع تب برفکی و بیتفاوتی مسئولان
اوایل آبانماه بود که رسانهها شروع به گزارش درباره شیوع غیرقابل کنترل بیماری تب برفکی در میان دامهای کشور کردند. این بیماری که بسیار مسری در میان گاوها، گوسفندان، بزها و سایر دامهای سمدار است، موجب افزایش شمار کانونهای فعال در سطح کشور به حدود 270واحد دامی شد و در استانهای مختلف ازجمله تهران، قم، قزوین، مرکزی، البرز و دیگر مناطق مشاهده شد.
البته این خبر چندان جای تعجب نداشت چرا که پیش از این تقریبا اکثر کشورهای خاورمیانه از جمله لبنان، عراق و… اخبار گستردهای از شیوع این بیماری گزارش کردند.
الیاس ابراهیم، مدیر امور دام در وزارت کشاورزی، لبنان اذعان داشت این بیماری در لبنان وجود داشته است اما ظهور یک سویه جدید از آفریقا باعث شده است تا واکسنهای قبلی دیگر موثر نباشند.
گزارشهای میدانی حاکی از این است که سویه جدید ویروس تاثیر شدیدی بر تولید دام داشته و در برخی گلهها میزان تلفات تا 80درصد در گاوهای مولد و 50درصد در برهها یا گوسالهها گزارش شده است. همچنین تولید شیر در دامهای مبتلا بهشدت کاهش یافته است. این امر فشار اقتصادی قابلتوجهی بر دامداران و بازار لبنیات وارد کرد، بهویژه در شرایطی که کمبود نهادههای دامی و افزایش هزینههای تولید نیز چالش اضافهای بود.
پیشگیری، بهتر از درمان
در این میان گلایه بسیاری از فعالان اقتصادی، مستقیما وزارت جهاد کشاورزی و سازمان دامپزشکی را نشانه گرفته بود؛ این دسته از دامداران اعتقاد داشتند که با توجه به گزارشهای رسمی از شیوع این بیماری در لبنان و عراق، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان دامپزشکی باید بسیار زودتر پروسه واکسیناسیون را آغاز میکردند و این غفلت آنان کل چرخه تولید لبنیات و پروتئین کشور را در معرض خطر جدی قرار داد.
مجتبی عالی، مدیرعامل سابق اتحادیه دامداران در این باره به «جهانصنعت» گفت: پیش از ورود رسمی بیماری تب برفکی به ایران، اخبار سرایت آن در کشورهای همسایه منتشر شده بود و در اینجا، سوال اصلی این است که چرا اقدام پیشگیرانهای برای جلوگیری از ورود آن به کشور انجام نشد؟ میدانستیم کشورهای همسایه ما درگیر این بیماری بودند و در اینجا سازمان دامپزشکی باید مدیریتِ پیشگیرانه و تفکر راهبردی به خرج میداد. لازم بود یا واکسن را زودتر وارد میکردند یا بهاصطلاح خودمان واکسن را میساختند و آماده میکردند.
وی افزود: پیشگیری همیشه بهتر از درمان است، مخصوصا در مورد بیماریای مانند تب برفکی. تب برفکی به محض اینکه دامها را آلوده میکند، آنها را کاملا درگیر میکند و در دامهای شیرده، 100درصد باعث افت شیر میشود؛ این موضوع بهتنهایی لطمه بزرگی به کشور وارد کرده است.
افت تولید 30 تا 35 درصدی!
عالی افزود: حدودا با افت 30 تا 35درصدی تولید شیر مواجه بودیم. از یک طرف بیماری تب برفکی اثر مستقیم داشت و از طرف دیگر، کمبود و گرانی نهادههای دامی هم مزید بر علت شد.
دامداران به دلیل کمبود نهاده و افزایش قیمتها، ناچار بودند خوراک کمتری به دامهایشان بدهند.
این شرایط دامداران، مخصوصا دامداران تهران و اطراف تهران را بهشدت درگیر کرد. در واقع میتوان گفت کمبود نهادهها نیز باعث تشدید بحران شد و باعث شد افت تولید شدت بگیرد.
عالی درباره نقش سازمان دامپزشکی و وزارت جهاد کشاورزی در شیوع بیماری تب برفکی گفت: اسناد جهانی و گزارشهای رسمی از کشورهایی مانند ترکیه، عراق و سوریه موجود بود.
عراق بهصراحت اعلام کرده بود که درگیر این بیماری شده است اما متاسفانه سازمان دامپزشکی ما در این مقطع دچار سهلانگاری شد؛ گویا مدیران مربوطه خواب بودند! وقتی میگوییم سازمان دامپزشکی، در واقع منظور وزارت جهاد کشاورزی هم هست چون سازمان دامپزشکی زیرمجموعه آن است.
منابع طبیعی و سایر معاونتها نیز همگی معاون وزیر هستند و این افراد مستقیما توسط شخص وزیر انتخاب میشوند. در ساختار وزارتخانه هم بهگونهای است که معاونان بدون اجازه وزیر عملا اقدامی انجام نمیدهند.
فرودگاه پیام، نقطه شیوع بیماری در ایران
عالی ادامه داد: بحث واردات گوشت هم مطرح است، بهویژه واردات هوایی از طریق فرودگاه پیام در اطراف تهران. اگر دقت کنید شیوع بیماری از اطراف تهران و همان فرودگاه پیام آغاز شد.
گوشتهای وارداتی حتی اگر استخواندار باشند یا بهصورت یخزده وارد شوند، میتوانند ویروس را منتقل کنند. به همین دلیل این احتمال بسیار جدی است که بیماری از همین مسیر وارد شده باشد. البته برخی استانها توانستند پیشگیری کنند اما در مجموع خسارت فراوانی به کشور وارد شد.
وی درباره اینکه کدام استانها بیشتر با بیماری درگیر هستند، گفت: استانهایی مثل تهران و البرز و در حال حاضر یزد و اصفهان بیشترین درگیری را داشتند، چون بیشترین دامهای صنعتی در این استانها متمرکز هستند.
درباره اطلاعرسانی هم باید گفت متاسفانه سکوت میکنند چون اگر مشخص شود گلهای درگیر شده، دامپزشکی سختگیری میکند و دامدار در فروش دام به مشکل میخورد. به همین دلیل برخی دامداران سرپوش میگذارند، دامها را میخوابانند یا خیلی سریع کشتار میکنند.
چشمانداز بازار لبنیات و پروتئین
عالی درباره چشم انداز بازار لبنیات و پروتئین با توجه به آسیب وارده توسط تب برفکی گفت: با توجه به وضعیت فعلی باید منتظر یک موج تورمی باشیم؛ هم در گوشت قرمز و هم در لبنیات، به ویژه نزدیک شب عید.
این موضوع فقط به گوشت گوساله و گوسفند محدود نمیشود؛ به مرغ، شیلات و ماهی هم وابسته است. کل سبد غذایی به صورت مستقیم بههم مرتبط هستند. الان با وجود کمبود نهاده، اگر به بازار نگاه کنید میبینید جوجه یکروزه را حتی مجانی میدهند تا مرغداران جوجهریزی کنند. اما مرغدارها بهخاطر ترس از نبود نهاده و ایجاد خودخوری، جوجهریزی نمیکنند. اگر امروز جوجهریزی نشود، 60روز دیگر مرغ نخواهیم داشت.
وی درباره وضعیت بازار لبنیات گفت: برای بازار لبنیات هم وضعیت مشابهی پیشبینی میشود. قیمت تمام شده حدودا 35هزار تومان است اما دامدار مجبور است سویا را بهجای قیمت دولتی با نرخهای 67هزار تومان یا حتی بالاتر تهیه کند.
این اختلاف قیمت مستقیما روی قیمت تمام شده شیر اثر میگذارد. گاوهای ایرانی به هر حال به خوراک مناسب نیاز دارند و اگر خوراکشان کم شود، افت تولید قطعی است. از طرف دیگر ما صادرکننده شیر خشک و چربی حیوانی، به ویژه به کشورهایی مثل عراق هستیم. وقتی صادرات انجام میشود، عرضه داخلی کمتر میشود و این کمبود در بازار داخل خودش را نشان میدهد.
تهدید سلامتی مصرفکنندگان
عالی ادامه داد: کشتار باید در آرامش انجام شود. اگر دام بیمار باشد یا در شرایط استرس و شلوغی ذبح شود، هورمونهای استرس در بدن ترشح میشوند. این هورمونها و آنزیمهایی که در بافت گوشت دامهای بیمار یا دچار استرس وجود دارند برای انسان مضر هستند. از نظر علمی هم ثابت شده دامهایی که دچار استرس یا بیماری بودهاند، کیفیت گوشتشان پایینتر است. به همین دلیل بهتر است گوشتهای سالم و تحت نظارت صنعتی در اختیار مردم قرار بگیرد تا کشور دچار بحران نشود.
وی در خاتمه سخنانش گفت: برخی میگویند ایرادی ندارد اما واقعیت این است که این مسائل بدون ایراد نیست. استرس، بیماری و سوءمدیریت، 100درصد روی تولید، سلامت و قیمت محصولات دامی تاثیر گذاشته و اگر بهموقع مدیریت نشود، آثار آن در ماههای آینده بیشتر هم نمایان خواهد شد.
منبع: جهان صنعت
انتهای پیام/